Weinig mensen nemen voldoende tijd om het verlies van hun baan te verwerken. Toch is dat wel belangrijk. ‘Onverwerkte gevoelens staan een succesvolle sollicitatie vaak in de weg.’
Een grijze, regenachtige dag vlak voor kerst. In Between Café Zeist organiseert vandaag een aantal workshops voor mensen die recent hun baan verloren. Het zaaltje waar FNV Kiem-bestuurder Angela Bottenberg praat over wat het emotioneel betekent om je baan te verliezen is bijna tot op de laatste stoel gevuld. Het weer buiten weerspiegelt de stemming binnen. Boosheid, frustratie, verbittering en teleurstelling strijden om voorrang bij de veertig deelnemers aan de workshop ‘verlieskunde’. Voor bijna iedereen lijkt het ontslag uit de hemel te zijn gevallen. Niemand hield er rekening mee. En dat in een tijd van economische tegenwind, massaontslagen en reorganisaties.
Aan de kant gezet en afgedankt
In de zaal komen al snel de gesprekken los. Velen zijn na een lang dienstverband ontslagen of ‘weg gereorganiseerd’. Mensen die tien, twintig jaar met hart en ziel in de zorg hebben gewerkt, in de kinderopvang of de financiële sector. Jong en oud, laag- en hoogopgeleid, allemaal kampen ze met onverwerkte gevoelens. Vooral de mensen van boven de 45, 50 jaar voelen zich aan de kant gezet en afgedankt. Maar waar kunnen ze terecht met deze gevoelens?
Kop op
In de familie en de vriendenkring is het advies algauw: ‘Schouders eronder, en ga weer op zoek naar nieuw werk’
Niet bij het UWV in elk geval. ‘Er is flink bezuinigd’, bevestigt een woordvoerder van de uitkeringsinstantie. ‘En nauwelijks nog geld beschikbaar voor persoonlijke begeleiding. Daardoor ontbreekt ook ruimte om de emotionele kant van baanverlies te bespreken. De Participatiewet zet in op zelfredzaamheid. Het gros van de werkzoekenden heeft alleen digitaal contact met het UWV. Vroeger kwam iedereen minstens een keer op gesprek bij een werkcoach. Er was ruimte om emotionele zaken te bespreken. Nu moeten mensen zelf hulp zoeken. Vanaf dit jaar krijgen we wel weer wat extra budget voor begeleiding van een klein aantal oudere mensen. De rest kan op onze website tips vinden.’
De economische crisis die vanaf 2008 losbrak, leidde tot veel ontslagen en bedrijfsreorganisaties. Mensen die vaak vijftien tot twintig jaar voor één baas werkten, stonden onverwacht op straat. Wat nu? Het lukt met hulp van het UWV vaak wel de financiën op orde te krijgen, maar met de emoties weet niet iedere ontslagene raad. ‘Dat kan zowel fysieke klachten als mentale stress geven’, zegt Bottenberg van de FNV. ‘Rouwen om het verlies van je baan is belangrijk om verder te kunnen op de arbeidsmarkt. In familie en vriendenkring is het advies al gauw: “Schouders eronder en weer op zoek gaan naar nieuw werk”. Dat lukt echter niet goed zonder eerst stil te staan bij je gevoelens over het verlies van je vorige baan.’
Werk als allesomvattende satisfier
Daarom geeft Bottenberg workshops verlieskunde. Die kunnen mensen op weg helpen naar een volgende baan. Het brede begrip verlieskunde werd in Nederland geïntroduceerd door trauma-, gezondheids- en A&O-psycholoog Herman de Mönnink. ‘De mate waarin mensen door een rouwproces heengaan na het verlies van hun baan hangt af van hun manier van hechting aan het werk’, zegt De Mönnink. Veel werkende mensen zijn tegenwoordig pragmatisch gehecht, ze zien hun baan primair als inkomstenbron. ‘Anders wordt het voor mensen die hun identiteit aan hun werk ontlenen, die voor hun sociale contacten afhankelijk zijn van collega’s en er alleen bij horen vanwege hun werk. Voor hen is werk een allesomvattende bevrediger, die op alle fronten zekerheid en veiligheid biedt. Als dat wordt gefrustreerd en ze hun werk en collega’s verliezen, kunnen mensen in een rouw- en stressproces terechtkomen. Mensen die deze gevoelens en stress niet onder ogen zien, kunnen blijven hangen in een halfbewuste toestand.’
6,8%
was het werkloosheidcijfer in Nederland in november 2015
6,6%
was het percentage in de categorie vanaf 45 jaar. Maar er is verschil tussen mannen en vrouwen
6,3%
werkloosheid bij mannen boven 45.
7,1%
werkloosheid bij vrouwen boven 45.
De psycholoog onderscheidt drie fases in het transitieproces dat volgt op baanverlies: bewustwording, afscheid nemen van het oude leven en het opbouwen van een nieuw leven. Hoe lang een fase duurt, verschilt per individu. Nuchtere zelfreflectie helpt en mensen met meer ‘oud leed’ doen er langer over. ‘Belangrijk is erover te praten of hulp te zoeken als je er niet uitkomt in je eentje. Je moet het in je leven wel zelf doen, maar niet alleen’, aldus het motto van De Mönnink.
Praktische handvatten
Bottenberg van FNV Kiem, die de drie transitiefases van De Mönnink gebruikt, heeft recent een boekje geschreven over ontslag en rouw: ‘Help yourself: praktische handreiking bij omgaan met emoties door verandering of verlies van werk.’ ‘Als je je baan verliest, kom je in een soort rollercoaster terecht’, zo houdt ze haar gehoor in Zeist voor. Velen in de zaal beamen dat.
De FNV Kiem-bestuurder bepleit dat mensen in de eerste fase van bewustwording veel en tot in detail over alle gevoelens praten, want dat kan enorm opluchten. ‘Je kunt praten met familie of vrienden of met een professional. Sommige mensen helpt het juist alles op te schrijven, al dan niet in dagboekvorm. Ga daarbij moeilijke zingevingvragen niet uit de weg. Je wereld staat op zijn kop, je voelt je afgewezen en kunt je afvragen wat het allemaal voor zin heeft gehad.’
Het is belangrijk de boosheid en het verdriet te durven voelen, omdat opgekropte gevoelens tot korte lontjes kunnen leiden. En zo’n kort lontje kan bij de zoektocht naar nieuw werk aardig in de weg zitten. Als iemand zich eenmaal bewust is van zijn gevoelens van verlies kan hij definitief afscheid nemen van zijn oude werk en het leven dat daarbij hoorde. Het opbouwen van een nieuw leven met nieuw werk kan aanvangen. Een vaste dag structuur helpt daarbij.
De werkzoekenden in de workshop blijken nu nog hoofdzakelijk boos, opstandig en gefrustreerd. Zij gebruiken vandaag vooral om stoom af te blazen zo lijkt het.
Beter voorbereid zijn
Het zou waarschijnlijk schelen als werkgevers hun werknemers beter begeleiden tijdens het proces van afscheid nemen. Preventief in plaats van curatief. Zo kan bijvoorbeeld de transitievergoeding als onderdeel van een outplacementtraject fungeren voor coaching, die mensen helpt ontslag te verwerken en weer vooruit te kijken. ‘Dat gebeurt wel’, zegt verlieskundespecialist De Mönnink, ‘maar nog niet in groten getale’. Cijfers hierover ontbreken.
Daarnaast kunnen werkgevers het rouwproces verlichten door vooraf duidelijk te zijn over op handen zijnde reorganisaties en ontslagrondes. Waardig afscheid kunnen nemen is belangrijk. Na een dienstverband van twintig jaar of langer slechts een hand van je direct leidinggevende krijgen, is geen waardig vaarwel. Sommige deelnemers aan de workshop hebben dat meegemaakt. ‘Dat doet extra veel pijn.’
Het beste resultaat boeken werkgevers waarschijnlijk door werknemers continu te wijzen op het belang van brede inzetbaarheid op de arbeidsmarkt. Vrijwel geen enkel bedrijf of organisatie kan immers nog een baan voor het leven garanderen. Het aanbieden van opleidingen kan ook helpen. Die handschoen moeten werknemers dan wel oppakken. Niemand kan het zich eigenlijk meer veroorloven te denken dat ontslag aan hem of haar voorbijgaat.
En dan is de workshop voorbij. Met een wat lichter gemoed druppelen de deelnemers de zaal uit. ‘Het was fijn om onder gelijkgestemden te zijn’, valt te beluisteren. ‘En goed te zien dat ik niet de enige ben die hiermee worstelt.’
(Bron: FD Werk & Geld / zaterdag 23jan16 – Annemieke Diekman)
